Επιτροπή για τη Διεθνοποίηση και την Αναγνώριση της Γενοκτονίας

Θ. Μαλκίδης

Άντα Καραγιαννίδου Παιδιά της νέας Προσφυγιάς.

Ένα βιβλίο και για τις Σταλινικές διώξεις εναντίον των Ελλήνων, τη μνήμη των οποίων τιμούμε σήμερα Κάθε νέο βιβλίο για τον Ελληνισμό και ιδιαίτερα γι΄ αυτόν της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αποτελεί μία σημαντική είδηση, τόσο για τους ερευνητές, όσο και για ολόκληρο τον Ελληνισμό. Και αυτό γιατί η ιστορία του Eλληνισμού της τσαρικής Pωσίας και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης είναι μια περίοδος της γενικής ελληνικής ιστορίας και κάθε βιβλίο που αναφέρεται σ΄ αυτό το κομμάτι του εξωελλαδικού Ελληνισμού, συμβάλλει στη γνώση για το σύνολο του ελληνικού έθνους. Μία πρωτότυπη συμβολή είναι και το βιβλίο, αφού εκτός των άλλων αποτελεί και μέρος της διδακτορικής διατριβής της Άντας Καραγιαννίδου, διατριβή η οποία έγινε υπό την καθοδήγηση του αείμνηστου καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Νεοκλή Σαρρή. Πέρα από τις πρώτες ομαδικές εγκαταστάσεις των αρχαίων και βυζαντινών Eλλήνων στον βόρειο ανατολικό Eύξεινο Πόντο, ο Kαύκασος, η Γεωργία, η νότια και η Mεσημβρινή Pωσία αλλά και οι Παραδουνάβιες περιοχές, έγιναν σ' όλη τη διάρκεια της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας το καταφύγιο των υπόδουλων Eλλήνων. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των προξενείων και των ελληνικών κοινοτήτων της Pωσίας το 1917 ο ελληνικός πληθυσμός ξεπερνούσε τις 700.000. Στον αριθμό αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται οι πρόσφυγες των τελευταίων ετών, οι οποίοι κατέφυγαν στη Pωσία κατά την διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου πολέμου και μέχρι το 1924 όταν ολοκληρώθηκε η εκδίωξη των Ελλήνων με το έγκλημα της γενοκτονίας. Tο 1917 φοιτούσαν στα ελληνικά σχολεία 50.000 περίπου μαθητές και μαθήτριες, οι ελληνικές κοινότητες, τα φιλανθρωπικά και φιλεκπαιδευτικά ιδρύματα, βοηθούσαν ουσιαστικά στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης, του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, της γλώσσας και του προσανατολισμού στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η σταλινική περίοδος αποτελεί μία χρονική φάση νέων διώξεων των Ελλήνων της τ. ΕΣΣΔ, και μετά από αυτή, σύμφωνα με διάφορες πηγές, υπολογίζεται ότι μέχρι το 1959 ζούσαν στην εξορία 350.000 Έλληνες, ενώ επίσημα το 1940 ο ελληνικός πληθυσμός υπολογιζόταν γύρω στις 450.000. Ελληνικές κρατικές πηγές αναφέρουν, στηριζόμενες στα στοιχεία της πρώην ΕΣΣΔ 358.000 Έλληνες ομογενείς ως επισήμως απογραφέντες στις απογραφές του 1979 και του 1989. Εξ αυτών παραμένουν σήμερα στις δημοκρατίες της τ. ΕΣΣΔ περίπου 200.000· οι υπόλοιποι έχουν έρθει στην Ελλάδα μετά το 1990, χωρίς όμως να έχουν αποκτήσει ιθαγένεια όλοι, πλην των 103.423 ατόμων την περίοδο 1990-1999 και των 13.000 την περίοδο 2000-2001. Ο πραγματικός βεβαίως αριθμός των Ελλήνων που ζούσαν στην πρώην ΕΣΣΔ είναι πολύ μεγαλύτερος των στοιχείων της απογραφής, αφού πολλοί δήλωναν τη ρωσική ή την τοπική εθνική ομάδα (π.χ. γεωργιανή, αρμενική, ουκρανική) με αποτέλεσμα να καταχωρούνται σε αντίστοιχες στατιστικές μερίδες. Ο παραπάνω αριθμός της σοβιετικής απογραφής αναφέρεται στο σύνολο του Ελληνικού πληθυσμού ο οποίος στο μεγαλύτερο μέρος του είναι ποντιακής καταγωγής. Η συγγραφέας μας εισάγει στο πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό πλαίσιο διαβίωσης των Ποντίων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, γνωστοποιώντας και υπενθυμίζοντας, ότι παρότι το πολυεθνικό σοβιετικό κράτος, θεωρούσε επιθυμητή και επεδίωκε τη μέγιστη εθνική ομοιογένεια, οι Πόντιοι οι οποίοι έφτασαν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την τέλεση της γενοκτονίας διατήρησαν πολλά από τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, αλλά παράλληλα προσεταιρίστηκαν και στοιχεία γειτονικών εθνών αφού υπήρξε μία σαφή αφομοιωτική πολιτική από το σοβιετικό κράτος. Οι Πόντιοι είχαν συνείδηση της ελληνικής ταυτότητάς τους και φρόντιζαν να την διαφυλάσσουν μέσω της συνοχής της κοινωνίας τους. Η ποντιακή διάλεκτος αποτέλεσε ένα άλλο στοιχείο της ιδιαίτερης πολιτιστικής κληρονομιάς και η διατήρησή της αποτέλεσε μέσο συνοχής της κοινότητας, παρότι δυσχέραινε τις κοινωνικές επαφές εκτός της κοινότητας καθώς περιορίστηκε αποκλειστικά στα οικογενειακά πλαίσια, όταν η περιβάλλουσα κοινωνία ασκούσε αφομοιωτικές πιέσεις. Αμέσως μετά την κατάρρευση της πρώην ΕΣΔΔ, οι συνθήκες διαβίωσης δεν ήταν οι ιδανικότερες, αφού ο πόλεμος (εθνικιστικές και θρησκευτικές διαμάχες), η εγκληματικότητα, η ανέχεια, η έλλειψη αγαθών, η ανεργία, η πολιτική αστάθεια αποτέλεσαν κίνητρα για φυγή με την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Έτσι οι Πόντιοι, προκειμένου ν' απαλλαγούν από όλους αυτούς τους παράγοντες που καταπίεζαν τη ζωή και την προσωπικότητά τους κατέφυγαν στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι οι Πόντιοι που ήρθαν τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα από την πρώην Σοβιετική Ένωση είναι γύρω στις 150.000 ενώ εξακολουθούν να έρχονται με πολύ πιο αργούς πλέον ρυθμούς. Το πρώτο κεφαλαίο του βιβλίου ασχολείται με το θεωρητικό πλαίσιο της διαδικασίας ένταξης στη χώρα υποδοχής, το δεύτερο με τη διαβίωση των Ελλήνων στην πρώην ΕΣΣΔ, το τρίτο με την έλευση στην Ελλάδα και τα διάφορα προγράμματα που εκπονήθηκαν για αυτό το σκοπό για να αντιμετωπιστούν συγκεκριμένα προβλήματα στους τόπους εγκατάστασης στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη, τη Θράκη (ανεργία, η έλλειψη ιδιόκτητης κατοικίας, η μη απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας, κ.ά), ενώ το τέταρτο και το πέμπτο ασχολείται με τους νεοπρόσφυγες στις Αχαρνές, στο Ασπρόπυργο και την Καλλιθέα. Το βιβλίο της Α. Καραγιαννίδου, το οποίο προλογίζει ο καθηγητής Ν. Σαρρής, συμβάλλει στην γνώση για το ζήτημα των Ποντίων της τέως ΕΣΣΔ και αποτελεί μία ιδιαίτερης σημασίας μελέτη που αποσκοπεί αφενός, στη γνώση για το ιδιαίτερης αξίας αυτό κομμάτι του εξωελλαδικού Ελληνισμού, αφετέρου στην αποσαφήνιση αντιλήψεων και αποκαθήλωσης στερεοτύπων για αυτούς τους Έλληνες. Ειδικότερα η αναφορά στους Ποντίους που εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της Αττικής, οι οποίες παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες έχει μεγάλο ενδιαφέρον και συνιστά μία ουσιαστικά προσέγγιση στο ζήτημα, ενώ το βιβλίο μπορεί να φανεί χρήσιμο σε όλους αυτούς που αναζητούν ικανούς συνομιλητές με μεγάλη γνώση των συνθηκών της πρώην ΕΣΣΔ και της σημερινής Ρωσίας, η οποία αποτελεί πλέον σήμερα μεγάλης αξίας γεωπολιτική και γεωοικονομική δύναμη. Τέλος το βιβλίο μπορεί να βοηθήσει όλους αυτούς που προσεγγίζουν το Ποντιακό ζήτημα, δίνοντάς τους εργαλεία ανάλυσης και γνώσης για μία σημαντική παράμετρο της ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Τους Έλληνες της Ρωσίας και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.